Sanat eseri nedir ve sanat bizi iyi bir insan yapar mı?

İngiliz kültür eleştirmeni John Carey’in yayımlandığı dönem dünyada tartışmalara neden olan kitabı Sanat Neye Yarar? ilk defa Türkçede... Carey kitabında sanat eseri nedir, yüksek sanat düşük sanattan üstün sayılmalı mıdır, sanat bizi daha iyi insan yapar mı gibi sorular ortaya atıyor ve türlü tartışmanın fitilini ateşliyor.

"Sanat hakkında fazla bir şey bilmiyorum, ama neyi beğendiğimi biliyorum." Eskiden böyle bir cümleyi kuran için 'cahil' denir, dalga geçilirdi. Ama İngiliz kültür eleştirmeni John Carey'nin dediği gibi artık bu, herkesin söyleyebileceği bir söz olarak görülüyor. Carey bunun nedenini de şöyle açıklıyor: "Elbette sanatın bir veya daha fazla dalında derinlemesine bilgi sahibi uzmanlar ve eleştirmenler vardır. Ancak gördüğümüz gibi insanların sanat eserlerine verdiği tepkiler neredeyse sonsuz çeşitliliktedir."

Carey, Sanat Neye Yarar? adlı kitabının girişinde ise asıl soruyu soruyor: Sanat eseri nedir? Ve yanıtını da vermekte gecikmiyor: "Sanat eseri, şimdiye değin herhangi bir kişinin onu sanat eseri olarak gördüğü herhangi bir şeydir -o şey bir tek o kişinin gözünde sanat eseri olsa bile."

Oxford Üniversitesi'nde verdiği edebiyat derslerinin yanı sıra genel okura hitap eden kitap ve yazılarıyla tanınan Carey ayrıca şunu da savunuyor: ""Görebildiğim kadarıyla bu tanım, bir yanda (Botticelli'ye ait) Primavera'yı ve (Beethoven'a ait) Beşinci Senfoni'yi, diğer yanda içinde insan dışkısının olduğu kutuyu ve bir çocuğun mavi kravat resmini kapsayacak kadar geniş kapsamlı yegane tavırdır."

Carey'nin yayımlandığı yıl sanat çevrelerinde tartışmalara neden olan Sanat Neye Yarar? kitabı Vakıfbank Kültür Yayınları tarafından Türkçe yayımlandı.

Yazar kitabında sanat, edebiyat eleştirisi ve antropoloji gibi alanları harmanlıyor ve sanatın işlevini 250 yıllık tarihsel bir süreç içinde ele alıyor. Ve bunu seküler bir bakış açısı ile yapıyor. Çünkü dinsel inanç yaklaşımının tartışmanın şartlarını öngörülemez şekilde temelde değiştireceğini savunuyor.

Kitapta yanıtı aranan sorulardan bazıları şunlar: Sanat eseri nedir? Yüksek sanat düşük sanattan üstün sayılmalı mıdır? Sanat bizi daha iyi insan yapar mı?

Carey son yıllarda beyin ve sinir sistemi üzerinde çalışan bilim insanlarının sanata giderek daha fazla ilgi göstermesini de göz ardı etmiyor ve onların ulaştığı sonuçları da değerlendiriyor.

Kant, Hegel, Schopenhauer ve Sartre gibi düşünürlerin görüşlerinden yola çıkarak sürekli bir başka tartışmayı gündeme getiren yazar, bu tartışmaları sanat eserleri üzerinden sürdürerek bir bakış açısı oluşturmayı amaçlıyor.

Ve kitabın sonunda şu sonuca varıyor: "Sanat tüm kişisel zevklere ve seçimlere kucak açması gerektiğinden insanlık gibi sınır tanımaz ve hayal gücü gibi engindir."

Sanat Neye Yarar? sanata ilgi duyan okuyucuların merakla sayfalarını çevirecekleri bir çalışma. Sıra dışı yazarın fikirlerini okurken sanata bakışınızla ilgili olarak kendinizi sorgularken bulacaksınız.

WARHOL'UN BRİLLO KUTUSU

"Amerikalı eleştirmen Arthur C. Danto'ya göre Andy Warhol'un Brillo Kutusu heykellerinin 1964 yılının Nisan ayında Doğu 74. Cadde'de bulunan Stable Gallery'de sergilenmesi sanat tarihinde bir dönüm noktasını işaret ediyordu. Danto'nun da gördüğü üzere sergi 'filozofların sanata dair yazdığı her şeyi neredeyse değersiz kıldı.' Zira Warhol'un heykelleriyle ilgili can alıcı nokta onların süpermarketlerdeki sıradan Brillo kutularından kesinlikle ayırt edilememesiydi. Bu kutular bir sanat eserinin duyular tarafından ayırt edilebilen özel bir niteliğe sahip olması gerekmediğini ortaya koydu..."

SANAT ZARARSIZ HALE GELDİ

"Sanat eleştirmeni Robert Hughes, kitle iletişim araçlarının revaçta olduğu toplumumuzda sanatın hayatta kalan rolünün 'yatırım sermayesi olmak' olduğunu beyan eder. Etkili siyasi sanat artık imkansızdır, çünkü bir sanatçının adının duyulabilmesi için ünlü olması şarttır ve o ün kazandıkça sanatı değerlenir ve bu sebeple kendiliğinden zararsız hale gelir...

Hughes, 2004'te önceki ay Sotheby's'de erken dönem bir Picasso resmi için yapılan 100 milyon dolarlık müzayedeyi takiben, Haziran ayında Kraliyet Sanat Akademisi'nde yaptığı konuşmasında yeniden saldırıya geçti. Bu meblağın bazı Karayip ve Afrika devletlerinin gayrisafi milli hasılasına yakın olduğuna dikkat çekerek Batı'nın süper zenginleri bir tabloya bu parayı harcadığı zaman 'bir şeylerin çürüdüğünü' belirtti: 'Bu tür hareketler sanatı onurlandırmaz. Aksine sanata duyulan arzuyu patolojik hale getirerek onun itibarını düşürür."

*Bu yazı ilk olarak Sabah'ta yayımlanmıştır.