Galatasaray’ın Tarihine Düzeltme Geldi: Takımı Kurma Fikri 1904’te Ortaya Çıktı

Futbolun Osmanlı'ya gelişi ve bu coğrafyada kök salmasına ilişkin neler biliyoruz ve bildiklerimiz ne kadar doğru? VakıfBank yayın dünyasına VakıfBank Kültür Yayınları ile iddialı bir giriş yaptı. Ve öyle bir kitap yayımladı ki futbol dünyasının ezberleri bozulacak. Galatasaray ve Fenerbahçe kulübü de taraftarları da bazı bilgi ve fotoğrafları bu kitaptan öğrenecek.

Melih Şabanoğlu'nun akademik titizlikle yazdığı Kuruluş: Mekteb-i Sultani'den Galatasaray Spor Kulübü'ne kitabından bahsediyoruz. Kitap futbol tarihimizin, özellikle de ilk dönemiyle ilgili birçok efsaneyi, miti, anonim anlatımı boşa çıkaracak bilgilere yer veriyor. Mesela Galatasaray'ın kuruluş fikrinin 1905'te ortaya çıktığı bilinir hatta kulübün sitesinde bile böyle yazar, ama bu doğru değil. İstanbul Futbol Ligi, 1904'te başladı diye bilinir bu da yanlış bilgi. Fenerbahçe'nin kurucusu Nurizade Ziya Bey'in hiç formalı fotoğrafı olmadığı düşünülür ama var... İlk olarak TÜYAP Kitap Fuarı'nda görücüye çıkan ve önümüzdeki günlerde D&R'larda okurla buluşacak kitaptaki iddialar büyük olunca Şabanoğlu ile bir araya geldik. Futbolun Osmanlı'daki seyrini ve özellikle de Galatasaray ile ilgili doğru bildiğimiz yanlışları anlattı.

Asıl kırılma noktası 1900. Çünkü o yıl İstanbul'a Salamander adlı bir gemi geliyor. Mürettebatının bir takımı var ve İstanbul'da bildiğimiz anlamda ayakta oynanan 10 maç yapılıyor.

İstanbul Futbol Ligi'ni İngilizler oluşturdu

"1900'lerin başında futbol ilgi görse de İstanbul'da karşılıklı maç yapacak iki kulüp kurulamıyor. Çünkü takım kuracak kadar futbol oynayan İngiliz yok. Onlar da önce Rum sonra Ermenilerden oyuncu devşirip takım oluşturuyor. İlk takım 1902'de İngilizlerin ve Rumların yönetimde olduğu, Kadıköy Kulübü. Fakat yönetimde Rumların bulunmasından rahatsız olan kimi İngilizler bu kulüpten ayrılıp 1903'te yönetimi tamamen İngilizlerden oluşan Moda Kulübü'nü kuruyor. Bir de İngilizlerin o dönem İstanbul'da Imogene adlı bir gemisi var. Geminin askerlerinin aynı adla kurduğu bir takımı var. Sonra İngilizler 'Rumlara da bir kulüp kurduralım dört takımlı bir lig oluşturalım' diyor. Elpis Kulübü ortaya çıkıyor. Böylece İstanbul Futbol Ligi 1905'te kuruluyor."

Fenerbahçe'nin kurucusu Ziya Bey'in formalı fotoğrafı

"Fenerbahçe'yi Nurizade Ziya Bey 1907'de kuruyor. Fakat oynayacak futbolcu bulamıyor. Hatta ilk kadroya Galatasaray'da oynayan Mazhar Arat, Hasan Basri ve 'Dalaklı' Hüseyin katılıyor. İstanbul Futbol Ligi'ne Kadıköy takımıyla birleşip Fenerbahçe Kadıköy Futbol Kulübü olarak katılıyorlar. Nurizade Ziya Bey'in sarı lacivert formayla hiç fotoğrafı yoktu. Musavver Muhit dergisinde bir fotoğraf buldum. Bu bilinen ilk Fenerbahçe fotoğrafı ve fotoğrafta Ziya Bey formayla yer alıyor"

Osmanlı'ya önce rugby sonra ayak topu geldi

"1800'lerde Kadıköy Moda'da İngiliz kolonisi var. Yaklaşık 300 kişiler. Onlar bir sosyal faaliyet olarak kriket, golf gibi sporların yanında futbol da oynamaya başlıyor. Bu sporları yapmalarının amacı aslında sosyalleşmek, fakat futbol diğer sporlara göre kuvvet, çeviklik gerektirdiği için o 300 kişilik İngiliz kolonisinden en fazla 20-25 erkek çıkıyor futbol oynayabilen –ki bu futbol olarak adlandırılan da aslında rugby! Benzer bir koloni oluşumu İzmir'de de var. Onların da futbol ekipleri var. İlk maçlar da 1889'da İstanbul ekibi ile İzmir ekibi arasında oynanıyor. 1900'lere doğru ise bugün bildiğimiz ayakla oynanan futbol yavaş yavaş yayılıyor. Asıl kırılma noktası 1900. Çünkü o yıl İstanbul'a Salamander adlı bir gemi geliyor. Mürettebatının bir takımı var ve İstanbul'da bildiğimiz anlamda ayakta oynanan 10 maç yapılıyor. Bu maçlar toplumda büyük bir etki yaratıyor, futbola olan ilgi artıyor. Mesela Robert Kolej takımı bu maçlar için kurulmuş bir takım."

Galatasaray'ın ilk forması kırmızı-beyazdır. Fakat yine saraya jurnalleniriz kaygısıyla renklerini değiştiriyorlar ve 1906'daki İstanbul Futbol Ligi'ne girerken sarı-siyah bir formayla maça çıkıyorlar.

DOĞRU BİLDİĞİMİZ YANLIŞLAR

İstanbul Futbol Ligi ne zaman başladı?

"Spor tarihi genel olarak Ali Sami Yen'in anlatılarını esas alır. Ali Sami Yen'in 1920'de yazdığı bir raporda İstanbul Futbol Ligi'nin kuruluşuyla ilgili 1904 ve 1905 tarihleri geçer. Bu raporun eksik çevirisinin etkisiyle de spor tarihinde ligin kuruluşu 1904 kabul edilir. Dönemin gazeteleri var, önemli kaynaklar ve ligle ilgili o gazetelerdeki haberler incelendiğinde ligin çok net olarak 1905'te başladığı anlaşılıyor."

Siyah Çoraplılar'ın öyküsü

"1900'de toplumda futbola olan ilgi artınca Müslüman zümre de 'Biz de bu oyunu öğrenebilir miyiz?' demeye başlıyor. Robert Kolej'den Reşat Danyal öncülüğünde 1901'de Siyah Çoraplılar/ Black Stocking adıyla takım kuruluyor ama bu bir kulüp değil. Fakat bu girişim 2. Abdülhamit'e bir Ermeni tarafından jurnalleniyor. O dönem veliaht Mehmet Reşat. Siyah Çoraplılar'da da futbolu öğreten Reşat Bey olunca saraya jurnal şöyle gidiyor: Mehmet Reşat gençleri örgütlüyor sizi devirecek. Soruşturma yapılıyor ve bu takım dağılıyor. Tarihte Siyah Çoraplılar takımının kuruluşu 1899 olarak geçer. Oysa Rumi tarihi, Hicri olarak okuyorlar. İki takvim arasında iki yıl vardır."

Galatasaray'ın kuruluşu bilinenden en az bir yıl önce

"Spor tarihi kitaplarında, Galatasaray'ın kendi sitesinde, İstanbul Futbol Ligi'nde, İngiliz ve diğer takımlara karşı Müslüman ve Türk bir takımın mücadele etmesi gerektiği düşüncesiyle Galatasaray'ın kurulduğu anlatılır. Bu fikrin ne zaman ortaya çıktığına ilişkin de Ali Sami Yen'in 1941'de Bebek'te anlattığı bir anekdot esas alınır. Sami Yen 'Birinci Teşrin 1905'te mektebin beşinci sınıfında edebiyat muallimimiz merhum Mehmet Ata Bey'in dersi esnasında birkaç arkadaş baş başa vererek Galatasaray'da bir futbol kulübü kurmaya karar verdik' diye anlatır. Arkadaşları Emin Bülent ve Asım Tevfik'tir. Başka anekdotlarda ise bu kararın 1904'teki edebiyat dersinde alındığını da söylemiştir. Nedense spor tarihinde 1905 esas alınır. Ali Sami Yen'in buradaki amacı aslında kulübün kuruluş fikriyle liseyi ilişkilendirmek... Tarihi neden karıştırmış, farklı söylemiş bilemiyoruz. Gerçekte olan şudur: Ali Sami Yen, 1904 sonbaharında hayatında ilk defa Kadıköy'de bildiğimiz anlamda ayakla oynanan futbol maçı izler. Bundan etkilenir haftasonu tatilinden sonra liseye geldiğinde beşinci sınıfın edebiyat dersinde arkadaşlarına maçı anlatır, takım kurma fikrini açar. Ali Sami Yen, 1905 yılında altıncı sınıftadır.

Toplantıya katılan Emin Bülent, 1905 Haziranında mezun olmuştur. Dolayısıyla o toplantıya girme şansı yok, okulda değil çünkü. Buradaki garipliklerden yola çıkarak Mekteb-i Sultani'nin Tevzi-i Mükafat Cetveline baktım. Ali Sami Yen mektebe 1901'de girmiş. Dolayısıyla beşinci sınıfın edebiyat dersine girebilmesi için de o toplantının 1904'te olması gerekiyor. Ama bu toplantı Galatasaray'ın kuruluş tarihini değiştirmez. Çünkü o toplantıda bir karar veriliyor ama henüz gerçek anlamda futbolun kurallarını bilmiyorlar. Toplantıda lisede bir maç yapma fikri ortaya çıkıyor ya mesela o maç bir rugby maçı. Çünkü okuldaki futbol kültürü rugby üzerine... Bildiğimiz futbolu öğrenme süreci, takım kurma ancak bir yıl sonra gerçekleşiyor."

İlk formalar sarı-siyahtı

"Galatasaray'ın ilk forması kırmızı-beyazdır. Fakat yine saraya jurnalleniriz kaygısıyla renklerini değiştiriyorlar ve 1906'daki İstanbul Futbol Ligi'ne girerken sarı-siyah bir formayla maça çıkıyorlar. O formayı sipariş ettikleri katalogu buldum. Ali Sami Yen anılarında Baltalimanı'na yenilince sarı-kırmızı formaya döndüklerini anlatır. 9 Aralık 1906'da Baltalimanı ile maç yapıyor Galatasaray ve 5-0 yeniliyor. Biz bugüne kadar Baltalimanı'nın menşeini bilmiyorduk. Kevork Kirkoryan yaptığı araştırmalarda, Baltalimanı'nın Ermeni takımı olduğunu ortaya çıkardı. O maçı, o dönem için müthiş bir rakam, 3 bin kişi izlemiş. O maç aslında Ermenilerle Müslümanların maçına dönüşmüş. Bu maçta böylesi bir mağlubiyet büyük travma yaratmış ve formayı değiştirmişler. Bu maçtan sonra Baltalimanı ligden çekiliyor. Nedeni ise şimdilik bilinmiyor."

* Bu röportaj 18.11.2018 tarihinde Sabah gazetesinde yayınlanmıştır: https://www.sabah.com.tr/pazar/2018/11/18/galatasarayin-tarihine-duzeltme-geldi-takimi-kurma-fikri-1904te-ortaya-cikti