Modern felsefenin ortaya çıkışı

Anthony Gottlieb, ‘Aydınlanma Rüyası: Modern Felsefenin Yükselişi’nde, Avrupa’nın felsefe tarihine katkısı üzerine yeni bir sınıflandırma öneriyor. Bu katkı, 19’uncu yüzyıl Alman ve 20’nci yüzyıl Fransız felsefeleriyle sınırlandırıldığında, göz ardında kalan bir dönemi ve bölgeyi öne çıkarıyor. 1630’lardan Fransız Devrimi arifesine kadarki dönemde ortaya çıkan Avrupa felsefesini...

Felsefe tarihine ilk büyük katkı Antik Yunan felsefesi tarafından yapıldı ya da MÖ 6’ncı yüzyılda İyonya Miletus’ta başlayıp Atina’da Sokrates, Platon ve Aristoteles’le zirveye çıkan felsefe böyle adlandırılagelir. Göz ardı edilmemesi gereken, bu konuda bütün ulusların uzlaşmış olmasıdır. Karl Jaspers’in geliştirdiği eksen çağı düşüncesi, antikçağın bu felsefi zirvesine bir muhalefet değil, imgesel düşünüş biçiminden kavramsal düşünüş biçimine geçişin, antikçağın MÖ 6’ncı yüzyıla indirgenmesine bir alternatif oluşturur. Onun Martin Heidegger’le düşünce uyuşmazlığı da bu temele dayanır. Kojin Karatani’nin ‘İzonomi ve Felsefenin Kökenleri’ adlı kitabını da bu bağlamda okumak gerekir. Felsefe tarihinin, olguları dikkate alarak farklı sınıflandırılması, her zaman yeni bir bakış tarzı getirir. Randall Collins, ‘Dünya Felsefe Tarihinin Oluşumu’nda bunun mükemmel bir örneğini verir.

Felsefe tarihine ikinci büyük katkı, Kant’tan Hegel’e gelen çizgide Alman felsefesi olarak görülür. Üçüncü bir ada ise 20’nci yüzyıl Fransız felsefesidir. Bununla birlikte, bu son ikisinde bakış tarzına göre sınıflandırmalar değişmektedir. Başka bir deyişle Avrupa’nın felsefe tarihine katkısının ulusal sınırları konusunda, uluslararası bir uzlaşıma varılmış gözükmemektedir. Anthony Gottlieb, ‘Aydınlanma Rüyası: Modern Felsefenin Yükselişi’ adlı kitabında, Avrupa’nın felsefe tarihine katkısının ne olduğu konusunda yeni bir sınıflandırma öneriyor; Avrupa’nın felsefe tarihine katkısı, 19’uncu yüzyıl Alman ve 20’nci yüzyıl Fransız felsefeleriyle sınırlandırıldığında, göz ardında kalan bir dönemi ve bölgeyi öne çıkarıyor. 1630’lardan Fransız Devrimi arifesine kadar olan dönemde ortaya çıkan Avrupa felsefesini.

Gottlieb’a göre, “Batı felsefesi bugün 2500 yıllık bir geçmişe sahip”. (Bu, biraz sorunlu bir sınıflandırmadır; İslam dünyasına Antik Yunan filozofları, Batı felsefesi olarak değil ‘eski milletlerin’ ilmi olarak çevrilmişti.) Ona göre, “bu külliyatın büyük bir kısmı, her biri 150 yıl sürmüş kısa ve keskin iki patlamayla ortaya çık(mış)” ve ilk patlama, “Sokrates, Platon ve Aristoteles’in yaşadığı Atina’da, MÖ 5’inci yüzyılın ortasından 4’üncü yüzyılın sonlarına dek sürmüştür.”

İkinci patlama ise 1630’lardan 1700’lerin sonundaki Fransız Devrimi’nin arifesine kadar devam eder; yani Gottlieb, Francis Bacon’ın ölüm tarihinden (1626) başlamak üzere, Rousseau’nun da dahil olduğu bir zaman dilimi arasında bir felsefi dönemleştirme yapıyor. Descartes, Hobbes, Spinoza, Locke, Bayle, Leibniz, Hume, Voltaire, Rousseau Gottlieb’ın belli başlı filozofları. Ona göre, Batı felsefesindeki bu ikinci patlama, “din savaşlarının ardından Galileo biliminin yükselişe geçtiği sıralarda” ortaya çıkar. Aslında bu dönem, modern felsefenin doğuşunu dile getirir. Burada, gerçekten de ortaçağ felsefesinden gelen teolojik sorunlar, bu filozoflar tarafından felsefenin dışında bırakılır. Modern felsefe, burada teolojik sorunların konu edinmediği bir felsefedir. Tek istisna Spinoza’dır. Spinoza, Tanrı kavramını, ortaçağ felsefesinin bıraktığı noktadan devralır. Etika, ‘Tanrı Üzerine’ bölümüyle açılır; Spinoza’nın ilk ana kitabı ‘Teolojik-Politik İnceleme’dir. Son yıllardaki, modern felsefeye yönelik ilginin, bu felsefenin diğer temsilcilerinden Spinoza’ya kaymasını da bu kesintisizlikte aramak gerekir.

Gottlieb’ın bir başka önemli tezi de modern felsefenin, akademinin (bir ortaçağ kurumu olduğunu gözden yitirmemek gerekir) dışında, alaylılar tarafından kurulmuş olmasıdır. Modern felsefeyi inşa eden filozoflar, üniversiteyle pek işi olmayan filozoflardı.

‘Aydınlanma Rüyası: Modern Felsefenin Yükselişi’ bir ikinci kitap, bu kitabın ilk cildi sayılabilecek ‘Aklın Rüyası: Yunan’dan Rönesans’a Felsefe Tarihi’ de umarım yakında çevrilir.

AYDINLANMA RÜYASI:
MODERN FELSEFENİN YÜKSELİŞİ

Anthony Gottlieb
Çeviren: Cansen Mavituna
Vakıfbank Kültür Yayınları, 2021
348 sayfa, 40 TL.

Bu yazı ilk olarak Hürriyet'te yayımlanmıştır.