Melville’in Öykülerinde Yaşamından Büyük İzler Var

Yazarın yaşamını incelediğimizde, “Veranda Öyküleri” isimli eserinde yer alan hikâyelerin temellerine, yazarın hayal gücünü besleyen kaynaklara ve yaşanmışlıklara ulaşabiliyoruz.

Bu sene Herman Melville’in doğumunun 200’üncü yılı. Tüm dünyada Melville’in mirasının yeniden ele alınacağını, filozoflardan eleştirmenlere kadar herkesin meftunu olduğu anlatılarının yeni bir popülerlik kazanacağını şimdiden söylemek mümkün. Melville, dünya tarihinin şimdimizi şekillendiren küreselleşme olgusunun ilk ozanlarından. 19’uncu yüzyılın ortalarında özgün ve yenilikçi metinleri ortaya koyabilen Melville’in hayatına yakından baktığımızda, “Veranda Öyküleri”ndeki Bartleby, Benito Cereno, Paratoner Satıcısı, Veranda, Efsunlular ya da Efsunlu Adalar ve Çan Kulesi öyküsünün temellerini de öğrenebiliyoruz.

Kurtarılana kadar köleydi

Babasını erken yaşta kaybeden Melville, ilkgençliğinde bir sürü farklı işe girip çıkıyor, omzuna aldığı ağır yükleri taşırken kendini ve dünyasını temellerinden sorgulamaktan geri durmuyor. Lise ve üniversite eğitimi alamayan Melville, tıpkı Jack London gibi kendisini okuyarak yetiştiriyor. 19 yaşına geldiği zaman ise bir balina avcı gemisinin mürettebatına katılıyor. Böylelikle dünyanın pek çok farklı ülkesini görme fırsatı da yakalayan yazar, 4 sene sonra gemideki zor şartlara dayanamayarak bir arkadaşıyla firar ediyor. Fakat gittiği yerde onu hoş bir sürpriz bekliyor: İndiği adada pasifik yerlileri yaşıyor. Yerliler tarafından 1 sene yarı köle olarak çalıştırılan Melville, adaya uğrayan United States isimli gemi tarafından tesadüf eseri bulunup kurtarılıyor. VBKY’den çıkan kitaptaki Efsunlular ya da Efsunlu Adalar ve Çan Kulesi adındaki öyküde bu ada, kölelik ve yerlilerin ayak izlerini görebilirsiniz.

Karakterlere yol gösteren kâtip

Melville 1850’lerde “White Jacket” romanıyla şöhrete göz kırpmış olsa da ünü kısa sürüyor. “Moby Dick” adlı eseri anlaşılamıyor, eleştirmenler tarafından topa tutuluyor. Bunun nedeni Melville’in özellikle Moby Dick’te sınırları aşan, klasik hikâye anlatım şekillerini tersyüz eden yeni bir tekniğin öncüsü olması ve çağının dışına çıkabilme cüreti. Moby Dick’in anlaşılamaması ve dolayısıyla kitabının yeterince satılmaması nedeniyle Melville New York’ta müfettiş olarak çalışmaya başlıyor. Böylece “Veranda Öyküleri”ndeki Bartleby hikâyesinde sözü edilen Kâtip karakteri doğarken, Kafka’nın da Samsa’sından önce, bürokrasinin ve iktidar ilişkilerinin enteresanlığı unutulmaz bir tasvirle evrenselleştiriliyor. Albert Camus’nün “Yabancı”sının da öncüllerinden olan Kâtip Bartleby karakteri yabancılaşan ve hissizleşen edebiyat karakterlerine ve gerçek dünyadaki insanların kendilerini ifade edebilmelerinin yolunu açıyor.

Kitaptaki tüm hikâyeler okura adeta yeni ufuklara ulaştırabilme ihtimali olan bir gemi vaat ediyor. Öyküleri okurken denizlere açılacak, karşı evin verandasına bakıp hayaller kuracak, istemediğiniz şartlara direnmeyi öğreneceksiniz.

BİR CÜMLE: Meslek ya da özel yaşamımda o kadar çok sayıda kâtip tanıdım ki eğer istersem halim selim beyleri güldürecek, hassas ruhları gözyaşlarına boğacak sayısız hikâye anlatabilirim. - Bartleby