Kar altında Genji’nin Hikayesi…*

Kiraz bayramı çiçekleriyle kuşbaşı yağan kar çiçekleri bir sayılabilir mi? Süpürge ağacına her yerde rastlamak belki mümkün değildir ama Akşam sefası dediğin bizim Ege’den İstanbul’a değin yaz boyu umut esintimizdir. Japonlar ‘Kiraz Çiçekleri Festivali’ni sadece etkinlik olsun diye yapmazlar belli ki. Tıpkı ‘yüzen düşler köprüsü’ne inanmaları gibi ‘gül eriği’nin varlığından da şüphe duymazlar. Bir kez olsun ‘ Tanizaki’nin ‘Gölgeye Övgü’sünü okuyan kişi ışığın ve elbette güneşin Japonya bayrağında tesadüfen yer almadığını daha bir anlar. Nicedir okuduğum bazı kitaplarda Shikibu ismine rastlar, oradan bir ışık yükseldiğini hissedip Genji’nin Hikayesi’ni merak ederdim. Kaynaklar onun ilk roman olduğundan bahsediyorlardı tekrarla. Bir metnin ‘ilk roman’ vasfı kazanması kolayca geçilecek bir hüküm değildi. Sonunda Oğuz Baykara’nın çevirisi ile buluştuk ve Genji’nin Hikayesi’nin kar altında fısıldadığı seslere mülaki olduk.

Metin devreye girip onu sesi etrafı kapladığında çağrışımların kanat vuruşları da duyulur. Kadınlar bir kez daha dişil varlıklarının ötesinde hikaye kurucuları olarak öne çıkarlar ‘Genji’nin Hikayesi’nde. Murasaki Shukibi ‘10. Yüzyılın son çeyreğinde Kyoto’da doğmuş ünlü bir Japon romancı, şair ve Heian sarayında nedimelik yapmış soylu bir kadın olmanın’ ölümlülüğünden, 21. Yy’da Türkçeye çevrilmiş 722 sayfalık bir ölümsüz metnin yaratıcısına dönüşür. Çevrilmesi on yıllar alan ve Oğuz Baykara gibi fedakar bir çevirmenin tutkusuyla Türkçe’de çiçeklenen ‘Genji’nin Hikayesi’ içerdiği şiirler kadar hikayeci kadınların olağanüstü hayal güçleriyle bezelidir. ‘Soylu saray kadını Murasaki Shikibu’ Heain dönemini ustaca devirlerin tülbentinden bugüne süzer. ‘11. Yüzyılın başından bu yana, klasik Japon edebiyatının en büyük şaheseri sayılan kitap sanki Japon kültürünün Çin kültüründen ayrışma ilanının da göstergesidir

Binbir Gece Masalları’nda olduğu gibi bu türden anıt eserlerin batı dillerine çevrilmeye başlanmasının onların bilinir olmasında önemli rol oynadığı inkar edilemez. Bu bağlamda Edward Seidensticker ve Arthur Waley’in hamleleri önemlidir. Düzyazı ile şiirin iç içe geçtiği böylesi metinlerde Oğuz Baykara’nın da vurguladığı gibi ‘yazarın dil kullanımını ve üslup özelliklerini yansıtmak için farklı çeviri stratejileri uygulamak gerekir.’ Sonuçta okur metnin güncel okunabilirliğine odaklanacaktır. Sadece ‘waka’ olarak bilinen 800 şiir düşünüldüğünde Genji’nin Hikayesi aynı zamanda klasik şiir çevirisidir. Bir metne sonradan yapılmış eklemeler de onun zamana açıklığı ile ilişkilendirilebilir.

Virginia Woolf Genji’nin Hikayesi’nin ‘etrafında bir dinleyici kitlesi olduğunu’ ve sözle kotarıldığını imlerken zevk ve inceliğin bir hayat ve insan halesiyle onun etrafında durduğuna vurgu yapar. Bir ihtiyaç metni değil yaşama ve zevk tasavvuru olduğunu ima eder ve ‘Aksine, insan doğasını incelemeye almış’ varlıkların ‘inkar edilen şeyleri nasıl tutkulu bir şekilde arzuladıklarını, samimi yaşama özlemlerinin sürekli nasıl engellendiğini, acayip ve hayal mahsulü şeylerin onları nasıl ve basit ve sıradanın ötesinde heyecanlandırdığını, kar yağışının ne kadar güzel olduğunu ve onu izlerken sevincini paylaşacak birine duyduğu özlemin nasıl daha da arttığını gözlemlediklerini’ vurgularken onun neden ilk roman olduğunu da imlemiş sayılır. Gerçi, Borges, Genji’nin Hikayesi’nin ‘neredeyse mucizevi bir doğallıkla yazılan’ klasik bir eser olarak değerlendirilebileceğini söyledikten sonra ‘ düşen karın ardındaki bulanık yıldızları’ betimlemekle Don Kişot’un yalınkat gerçekliğini aştığına dikkat çeker. Bu şu demektir, Doğu daha önceden psikolojiyi keşfetmiştir.

Başta kadınlar olmak üzere kırkın üzerinde karakter barındıran Genji’nin Hikayesi, görsellerle beraber kendisine özgü biçimsel bir özgünlük kazanır. ‘Ülkelerden birinde İmparator, aristokrat sınıftan olmayan bir kadına aşık olmuştu…’ cümlesiyle ilk elden doğuya özgü benzer sıradışılığı açığa vurur. ‘Gökten üç elma düşmesi’ benzeri, önce kendisini parçalar sonra da herkesin payını dağıtarak varlığını sergileyip toplar. Gerilim, çatışma, aşk, kıskançlık, tabiat, musiki, atmosfer, çevre ve psikolojiler yaratarak metnin akışkanlığını artırır. Bu yapı geleneği imlenmesi kadar onun dönüştürülmesidir de. Japon halkının geçmişi saraydan hayata buluttan sağılan yağmur misali iner.

Toplam elli dört bölümden oluşuyor Genji’nin Hikayesi. Her biri birbirinden çekici bölüm başlıkları mevsime, sokağa ve duruma göre açılmış şemsiyelere benziyor. Büyük, uzun , geniş ve neredeyse sonsuz bir caddede yürürken arada bir sürprizli sokaklara sapıyor, arzulardan duygulara, tutkulardan renklere, seslerden düşlere, kurallardan sınır aşımlarına velhasıl hayatın şekilleri değişse bile özü hiç değişmeyen varlığına dalıp çıkıyoruz. Öykücü bir beyin sayılan insanın Japon kimliğiyle coşkunca akışı bu. İnce, derinden, şiirsel, akıl dolu, içlenişi ise unutulur cinsten değil;

‘Duman gibi kararsız, süzülsem de göklere / Hayat bulmak isterim, yaşayan gönüllerde.’

Murasaki Shikibu. Genji’nin Hikayesi. Çev: Oğuz Baykara. Vakıfbank Kültür Yayınları.

*Bu yazı ilk olarak Karar'da yayımlanmıştır.