İslam maneviyatında Hz. Muhammed

Fransa'da 1886-1951yılları arasında yaşayan René Guénon (Abdülvahid Yahya) Müslüman olmuş ve Şazeli tarikatine mensup bir fikir adamıdır. Muhyiddin İbnü'l-Arabi düşüncesinin Batıda tanınıp yayılmasında etkili oldu. Onun tesirinde kalan ve yolunu takip eden başka birçok mühtedi ilim ve fikir adamı yetişti. Denis Gril (d. 1949) de onlardan biridir. Müslüman adı Davut olan Denis Gril, İbn-i Arabi'nin her şeyden önce kendisine Kur'an'ı ve Sünnet'i sevmeyi sağladığını ve metafizik düşüncenin derinliğini keşfettirdiğini belirtir.

Deniz Gril'in bir kitabı "Allah'ın Kulu / İslam Maneviyatında Hz. Muhammed" adıyla Güllü Yıldız tarafından dilimize çevrildi ve basıldı (Vakıfbank yayını, Mart, 2025)

Yazar önsözünde özetle şöyle der: Bu kitap Müslümanların yüzyıllar boyunca Peygamberleri ile kurdukları çok yönlü bağı tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu bağ her şeyden önce taklit, hürmet ve muhabbet zerine kuruludur. Bu anlayış, Müslüman maneviyatının en önemli esaslarından biridir. Dolayısıyla bu kitapta, tarihçilerin kaynaklara eleştirel bir yaklaşımla tarif ve tasvir etmeye çalıştıkları Hz. Muhammed'i bulamazsınız. Kuran, sünnet, siyer-i nebi ve ilk nesillere dair okumamız, manevi mürşidlerin uyguladığı şekliyle geleneğin anlaşılması niteliğindedir. Ancak bu yaklaşım tarih dışı değildir. Aksine, Peygamberin insani ve asli hakikatini merkeze alan bir öğreti ve uygulamanın safhalarını takip eder.

Bu anlayış, Hz. Peygamber'in en yakınları, ailesi ve ashabı tarafından algılanışı ve saygı görmesini yansıtır. Çünkü Hz. Peygamber, büyük ölçüde onlar sayesinde ve aktarılan gelenek aracılığıyla asırlar boyunca inananlara yakın kalmıştır. Bu kitap işte bu varlığın ve bu hakikatin anlaşılması gayretindedir.

MANEVİ YÖNÜYLE HZ. PEYGAMBER

İki tip peygamber algısı vardır. İlki maneviyat bulutları üstünde gezen, fevkalade özelliklere sahip, her adımı mucizelerle dolu beşer üstü yapıda bir peygamber portresidir. İkincisi tam bunun zıddı, neredeyse sıradan, görevi sadece vahiy getirmekle sınırlı adeta bir postacı kimliğinde peygamber tipi. Bunların ikisi de aşırı ve yanlış görüşlerdir. Evet, Kur'an'ın ifadesiyle Peygamber efendimiz bir "beşer", yani herkes gibi bir insandır. Ama o Allah'tan vahiy alır, ilahi teyide mazhar, zengin manevi dünyaya sahip üstün bir insandır. İşte Denis Gril kitabında Hz. Muhammed'in bu yönünü öne çıkarmak ister. Bu konudaki bilgileri tamamen vesikalara ve tarihi bilgilere dayanır. Bir yazı dizisi şeklinde bu kitaptan alıntı ve uyarlamalar yapmak istiyorum.

HZ. PEYGAMBER HEP DİRİDİR

Peygamber Efendimizin vefatından sonra da manen "hayatiyetini sürdürdüğü" düşünülebilir. Ahzab suresi 56. ayetine Denis Gril şöyle anlam verir : "Allah ve melekler peygambere salât ederler. Ey iman edenler, siz de ona salât edin ve bol bol selâmlayın." Yazar şu şekilde devam eder: "Bu uygulamanın ibadet haline getirilmesi, özellikle de namazın sonunda ve her türlü durumda, Peygamberin ruhaniyetiyle hemhal olma niyeti olarak anlaşılır, bunun başka bir izahı yoktur." Demek ki Peygamber Efendimiz bir bereket kaynağı olmaya devam etmektedir. (s. 17-18). O, mizah ve karikatür malzemesi yapılamaz.

Gerçekten öyle değil mi? Müslümanların büyük çoğunluğu sıkça salevat duasını tekrarlar. Özellikle bir felaket anında, depremde, gök gürültüsünde, kazada, zor durumda kaldığımızda hemen "Allahümme salli ala…" diye okumaya başlarız.

Mustafa Fayda Hocamız 8-10 senedir gittiği her yerde yaptığı her konuşmada bir punduna getirir ve Kur'an'daki 4 ayetten hareketle "tezkiye" kavramı üzerinde durur. Buna göre Peygamber Efendimizin 3 önemli görevi vardır: Kur'an'ı okumak, hikmeti öğretmek ve insanları manen arındırmak. Günümüzde hocalar nedense ilk ikisi üzerinde ısrarla durdukları halde tezkiye konusunu ihmal ederler, der. Kitabını tanıtmaya çalıştığım Denis Gril'in üstünde durduğu meselelerden biri de "tezkiye"dir. Allah'ın Kulu adıyla dilimize çevrilen eserinden uyarlayarak naklediyorum: Tezkiye ile kasdedilen manevi bir arınmadır ve tamamen içsel bir mahiyettedir. Farz olan sadaka yani zekât ile Peygamber tarafından uygulanan arındırma hem maddi hem de manevi mahiyette gerçekleşir: Ayette "Onların mallarından, onları kendisiyle temizleyeceğin ve arındıracağım bir sadaka al; onlara dua et, senin duan onlar için sükûnettir" (Tevbe,103).

ZEKAT MALI DEĞİL KALBİ TEMİZLER

Araya girerek belirteyim ki ilmihal kitaplarımızda zekatın malı temizlediği söylenir. Mal kirli midir ki temizlensin. Temizlenecek olan insanın bizzat kendisidir. Amaç mal ve madde düşkünlüğünden onu arındırmaktır. Tezkiye içsel mahiyette yükseltmek, arındırmak, iyileştirmek veya daha iyi hale getirmek anlamına gelir. Bu aynı zamanda Hz. Peygamberin mü'minler üzerinde ilahi bir ameliyede bulunduğunu gösterir. Deniz Gril ileriki sayfalarda aynı konuya tekrar değinir: Ruhun ve ilahi kelamın feyzini alabilmek için kalbin tasfiyesi gerekir. Manevi arınma (tezkiye) bu nedenle Peygamberin ilk görevlerinden biridir ve ilm-i ilahiye nail olma yolunda bir hazırlık aşamasıdır: "Tıpkı içinizden size ayetlerimizi okuyan, sizi arındıran, kitâbı ve hikmeti öğreten ve size bilmediklerinizi öğreten bir Resul gönderdiğimiz gibi" (Bakara 2/151). İnsanın bilmediği ve kendi başına bilemeyeceği şey, doğrudan peygamberlere vahyedilen ve velilere ilham edilen hikmettir. Allah tarafından öğretilen bu bilgiye erişim, yalnızca manevi tasfiyeyi ve her türlü heva ve hevesten vazgeçmeyi değil, aynı zamanda iman ve mutlak teslimiyeti de gerektirir; bu, mürşidin ilk örneği olan Hızır'ın Hz. Musa'ya son aşamalarını talim ettirdiği uzun ve zorlu bir yolculuktur. Hz. Peygamberin yaptığı esasen, vahiy yoluyla insanlara bu ilmi öğretirken meleğin ilk gelişinden itibaren aldığı vahyi yeniden nakletmektir: "Yaratan Rabbinin adıyla oku. O insanları bir düzen üzere yarattı. Oku, senin Rabbin çok cömerttir. O Kalemle öğretendir. O insana bilmediğini öğretti" (Alak 96/1-5).

HZ. PEYGAMBER'İN ARINMASI

Bu sözü almak ve iletmek için Hz. Peygamberin arınması ve temizlenmesi [tasfiye ve tezkiye] gerekiyordu. Nitekim alak suresinden hemen sonra inen ayetlerde bu ona emredilmektedir: "Kalk ve uyar. Rabbini yücelt. Elbiseni temizle" (Müddessir, 2-4). Esas olarak Allah'ın uhdesinde olan bu tasfiye ve tezkiye görevi, Peygamber tarafından birçok şekilde, bilhassa bağışlama ve lütuf aracı olarak zekât yoluyla yerine getirilir: "Onların mallarından zekât al ki onunla kendilerini temizlemiş ve ıslah etmiş olursun. Onlara dua et, üzerlerine rahmet insin; senin duan onlar için bir sekinedir ve Allah işitendir, bilendir. Onlar kullarının tövbesini kabul edenin ve sadakalarını alanın Allah olduğunu bilmezler mi?" (Tevbe, 103-104) (s. 226-227)

*Bu yazı ilk olarak Yeni Asır'da yayımlanmıştır.

İlgili makalelere gitmek için tıklayınız.